Centrum wiedzy

Zapalenia spojówek mogą być spowodowane przez bakterie, wirusy lub chlamydie (te ostatnie przenoszone najczęściej drogą płciową). Leczenie wymaga zastosowania medykamentów miejscowych lub ogólnych, dobranych w zależności od rodzaju drobnoustroju wywołującego stan zapalny. Jako leczenie wspomagające można stosować środki zmniejszające odczyn zapalny poprzez obkurczanie naczyń.

W ostatnich latach gwałtownie zwiększają się dolegliwości ze strony oczu, związane z niedoborem lub złą jakością łez, które pokrywają gałkę oczną i spojówkę powiekową. Łzy składają się z trzech warstw: tłuszczowej, wodnistej i mucynowej. Każda z nich spełnia odrębną, specyficzną funkcję. Zewnętrzna (tłuszczowa), produkowana przez gruczoły Meiboma i Zeissa, hamuje odparowywanie warstwy wodnistej, zwiększa napięcie powierzchniowe łez, zapobiegając ich przelewaniu się przez brzeg powiek oraz natłuszcza spojówkę powiekową ułatwiając jej przesuwanie się po gałce ocznej.

Za produkcję środkowej (wodnistej) odpowiedzialne są gruczoły: łzowy (ok. 95% produkcji) oraz Krausego i Wolfringa (ok. 5% produkcji). Warstwa ta spełnia następujące funkcje: * dostarcza tlen atmosferyczny i środki odżywcze do nabłonka rogówki; * działa antybakteryjnie (lizozym); * wspomagana przez mruganie oczyszcza worek spojówkowy i rogówkę z materiałów resztkowych; * wygładza drobne nieregularności przedniej powierzchni rogówki. Wewnętrzna (mucynowa, zwana śluzową), produkowana przez komórki kubkowe spojówki, krypty Henlego i gruczoły Manza, umożliwia warstwie wodnistej przyleganie do rogówki. Istotną rolę w równomiernym rozprowadzaniu łez po gałce ocznej odgrywa mruganie. Odruch ten występujący około 15 000 razy w ciągu dnia, powoduje systematyczne usuwanie produktów resztkowych z worka spojówkowego do wewnętrznego kąta oka.

Dyskomfort związany z niedoborem lub złym składem łez bywa niezwykle dokuczliwy, zwłaszcza że często towarzyszy mu także pogorszenie ostrości wzroku związane z wysychaniem rogówki. Przyczyn takiego stanu może być wiele, najczęstsze z nich to: * zaburzenia wydzielania warstwy wodnistej; * dysfunkcja gruczołów Meiboma; * zaburzenia hormonalne (m.in. stosowanie pigułek antykoncepcyjnych, choroby tarczycy); * czynniki środowiskowe i inne (klimatyzacja, długotrwała praca wzrokowa, np. z monitorem, palenie papierosów, stosowanie niektórych leków); * nieprawidłowe i zbyt rzadkie mruganie, zapalenie brzegów powiek, alergie, trądzik różowaty, stosowanie kosmetyków itd. W bardzo wielu przypadkach, pacjenci z tego typu dolegliwościami rozpoznawanymi jako zapalenie spojówek (bez precyzowania przyczyny) otrzymują miejscowo, zupełnie niepotrzebnie antybiotyki lub nawet sterydy. U większości wystarczyłoby zastosowanie się do kilku zaleceń (obniżenie temperatury pomieszczenia, używanie nawilżaczy powietrza i okularów ochronnych) oraz zakraplanie substytutów łez, aby kłopoty radykalnie się zmniejszyły lub ustąpiły całkowicie. W cięższych przypadkach, gdy choroba związana jest np. z zapaleniem brzegów powiek, konieczne bywa stosowanie ciepłych okładów i masażu. Przy drastycznym braku łez zalecane bywają zabiegi zmniejszające ich odpływ (czasowa lub stała blokada punktów łzowych).

Duże, najczęściej ostre dolegliwości dają ciała obce znajdujące się w worku spojówkowym. Mogą być wbite lub tylko przylegać do rogówki, spojówki gałki ocznej lub spojówki tarczkowej powiek. Okuliści zalecają wtedy intensywne płukanie worka spojówkowego lub mechaniczne usunięcie ciała obcego. W przypadku wbitych w tkanki ciał obcych konieczna jest wizyta u lekarza. Uszkodzona, brudna czy źle założona soczewka kontaktowa może też powodować dolegliwości. Gorzej, gdy jest ona źle wybrana lub dopasowana. Wtedy należy zgłosić się do okulisty. Uczucie obecności ciała obcego mogą dawać: zapalenie rogówki, nadtwardówki, spojówki lub błony naczyniowej, a także urazy lub obecność złogów pod spojówką.

We współczesnym świecie coraz częściej spotykamy się z różnego typu odczynami alergicznymi, są one także związane z okiem. Zazwyczaj towarzyszy im dyskomfort, zaczerwienienie oczu, wydzielina śluzowo-wodnista i swędzenie. Te reakcje są charakterystyczne dla alergicznego, sezonowego zapalenia spojówek (katar sienny) wywołanego przez alergeny lotne (zarodniki pleśni, pyłki kwiatów i traw, włosy, wełnę i sierść zwierząt). Jest to I typ nadwrażliwości, w którego powstaniu biorą udział przeciwciała IgE związane z błoną komórek tucznych spojówki. Powiązanie antygenu z przeciwciałami powoduje uwolnienie mediatorów zapalenia (m.in. histaminy), odpowiedzialnych za dolegliwości. Ostre, alergiczne zapalenie spojówek bywa też reakcją typu pokrzywki. Związane jest z dużą ilością alergenu dostającego się do worka spojówkowego. Występuje u małych dzieci bawiących się w trawie lub ze zwierzętami, ale może także być wywoływane przez kurz domowy. Objawia się znacznym obrzękiem spojówki oraz mniejszymi obrzękami powiek. Najczęściej ustępuje samoistnie w ciągu kilku godzin i nie wymaga leczenia, co niekiedy trudno wytłumaczyć zestresowanym rodzicom.

Inną formą alergii jest wiosenne zapalenie rogówki i spojówek też związane z czynnikiem IgE. Cierpią z jego powodu najczęściej dzieci i młodzieży w wieku od 5 do 25 lat. Występuje u nich oraz u członków ich rodzin choroba atopowa i często związane z nią astma lub wyprysk alergiczny. Schorzenie to charakteryzuje się nasilonym swędzeniem, łzawieniem, pieczeniem, uczuciem ciała obcego oraz światłowstrętem. Pojawia się obfita wydzielina śluzowa i opadnięcie powiek. Objawy mogą trwać cały rok, ale zazwyczaj ulegają zaostrzeniu na wiosnę oraz w lecie. Olbrzymiobrodawkowe zapalenie spojówek najczęściej wiązane jest ze stosowaniem miękkich soczewek kontaktowych. Gromadzące się na ich powierzchni osady białkowe działają jak czynnik alergizujący i powodują powstawanie najpierw grudek, a następnie brodawek. Procesowi temu towarzyszy swędzenie oczu oraz wydzielina śluzowo-wodnista, nadmierna ruchomość soczewek, a także obniżenie ostrości wzroku.